LÌ XÌ SÁCH - TẾT 2020 | bức số 8
Bạn,
Tết này tôi có thử lì xì không phải cho cá nhân mà là một tập thể. Đó là các cháu của mình. Dưới đây là những ghi chép của tôi về hoạt động này. Qua những dòng viết tôi mong rằng khi ngẫm đọc bạn sẽ hiểu tôi nhiều hơn. Và có khi bạn cũng có thể tiếp tục đóng góp các đề xuất, gợi ý cho tôi trong chủ đề này.
Theo đúng cấu trúc của các lá thư, trước khi đi vào nội dung chính, tôi viết xuống phần nguyện vọng kèm theo bài.
Nguyện vọng: Cần danh sách các tác phẩm có giá trị dành cho tuổi mầm non đến tuổi thiếu niên (0 đến 14 tuổi).
***
NHÌN LẠI LẦN LÌ XÌ SÁCH (TẾT 2020)
1. Pax An là ai?
Pax An hay Paxan, Pax là tên gọi chung cho một gia đình.
Anh em chúng tôi sử dụng một cái tên chung cho việc đặt sách. Ai quan tâm quyển nào thì đặt quyển đó. Trong gia đình, ai tiện đường thì đi lấy giúp. Hoặc nếu gửi thì có khi chọn gửi tại nhà người này hay nhà người kia. Mong muốn mỗi nhà dần dần hình thành một tủ sách để lại cho con cháu. Dĩ nhiên trong quá trình đọc sẽ đánh giá từng quyển. Quyển nào phù hợp thì giữ. Quyển nào không thì chọn hình thức trao đổi hoặc chuyển cho cá nhân, thư viện hay các nguồn lưu trữ sách khác.
Các thành viên sinh ra trong các năm của thập niên 1980, 1990, 2000. Khi viết bài thống nhất ký tên:
“Pax
(hay là Hòa Bình)”
2. Liên lạc, vòng tròn bạn bè
Mỗi khi chủ động kết bạn, chúng tôi thường có lời thưa gởi và đặt đường dẫn cho một bài viết (tự giới thiệu về mình).
Việc nhắn tin qua facebook thường là để thuận tiện cho việc mua sách hay trao đổi sách. Còn những ai đã quen thân hoặc cảm thấy cần trao đổi sâu thì mong muốn của chúng tôi là dùng email. Kể từ đây có thể chuyển sang các phiên thảo luận riêng tư với những cam kết và bộ ứng xử do hai bên cùng thống nhất.
Danh sách bạn bè của chúng tôi không cần phải nhiều về số lượng. Quan trọng là bề sâu năng lực trong các hoạt động liên quan đến sách. Chúng tôi cần kết nối với:
- người bán sách có năng lực
- người sưu tầm sách
- người in sách
- người biết cách phục chế sách
- người giữ sách (thủ thư chuyên nghiệp hoặc có ý thức trở thành một người thủ thư)
- người có ý thức phê bình sách
Việc kết nối cũng chỉ nhằm mục tiêu nâng cao hiểu biết về sách, tích lũy liên tục tri thức về sách.
3. Tặng sách đầu năm
Lì xì sách với chúng tôi nghĩa là tặng sách đầu năm. Đối tượng có thể là người nhỏ hơn, ngang bằng hoặc lớn hơn mình. Trong năm, chúng tôi cũng có khi tặng sách. Mỗi khi nghĩ đến việc tặng quà thì sách là lựa chọn đầu tiên lai vãng trong tâm trí. Không cần chờ đến Tết thì cũng đã tặng sách rồi! Lẽ dĩ nhiên việc tặng sách trong dịp Tết sẽ chuyên chở thêm nhiều ý nghĩa đặc biệt!
Chưa bao giờ chúng tôi tặng sách với số lượng lớn trong dịp Tết! Trước đây thì chỉ tặng cho vài người. Nhưng năm nay sự đổi khác, ý nghĩ lì xì sách đã đến và hiện rõ trước Tết khoảng 1 tháng. Đối tượng tặng là các cháu hai bên nội ngoại. Tổng số lượng khoảng trên dưới 30 cháu. Tặng sách sao cho phù hợp với độ tuổi, tâm lý tương ứng là một câu hỏi rất quan trọng. Chúng tôi tự mình dò xét những hiểu biết riêng tư cộng thêm các ý kiến bên ngoài nhờ vào việc mở ra 2 phiên thảo luận. Một tại trang nhà. Hai là tại một nhóm bạn đọc (nhóm kín). Xin tổng thuật các diễn biến chính theo mục bên dưới.
4. Dòng thời gian lì xì sách
- Lên danh sách.
1 tháng trước Tết đã bắt đầu lên danh sách các cháu (tuổi từ sơ sinh đến 14 tuổi). Có 2 bảng. Bảng 1 là họ tên các cháu lần lượt theo từng nhà. Bảng 2 là vẽ sơ đồ thành viên trong gia đình từng cháu (theo dạng gia phả).
- Chụp ảnh danh sách.
16.1.2020 (thứ 4, 22 tháng chạp), lưu lại danh sách các cháu vào điện thoại. Việc này là để thuận tiện cho việc thống kê khi đi mua sách.
- Mở thảo luận 1.
23:55, ngày 17.1.2020 (thứ 6, 23 tháng chạp), mở thảo luận tại trang cá nhân. Mời 2 bạn tham gia cùng. Một là anh Cường, thủ thư tại thư viện uy tín Phạm Thế Cường. Hai là anh Tuấn, người có tủ sách Nobel nức tiếng tại Đà Nẵng. Thư viện của anh Cường đã từng đến. Phòng đọc của anh Tuấn chưa được dịp ghé thăm. Sau khi gắn thẻ tên thì có anh Cường tham gia góp ý. Ngoài ra có thêm chị Thủy, một người trước đây đã từng trao đổi sách cũng đóng góp kinh nghiệm đọc sách. Rất cảm ơn 2 anh chị!
- Mua sách đợt 1.
17.1.2020 (thứ 6, 23 tháng chạp), mua sách tại phố Đinh Lễ.
- Mở thảo luận 2.
23:07, ngày 18.1.2020 (thứ 7, nhằm 24 tháng chạp), mở phiên thảo luận tại địa chỉ...
Nội dung: Tết đến. Em có 3 đứa cháu, nữ, tuổi thiếu niên (11 đến 15). Thay vì tiền em muốn lì xì bằng sách. Hư cấu hay phi hư cấu, thể loại nào cũng được. Anh chị nào có đầu sách hay, đã từng đọc, thấy có giá trị nuôi dưỡng tâm hồn và làm giàu năng lực cảm thụ văn học thì giới thiệu với em. Em cảm ơn.
(Do muốn chuyên vào một độ tuổi thiếu niên để lấy ý kiến tập trung nên giới hạn biên độ tuổi)
- Mua sách đợt 2.
19.1.2020 (Chủ nhật, 25 tháng chạp), mua thêm sách tại nhà sách Vương Gia (khu đô thị Đặng Xá, hiệu sách tại nhà của tác giả Nguyễn Quốc Vương).
- Mua sách đợt 3.
21.1.2020 (thứ 3, 27 tháng chạp), đến nhà sách ở Hà Đông nhưng không mua được quyển nào. Đi tiếp đến Phố sách 19/12 thì lựa được thêm một lô nữa. Tối về bắt đầu bọc sách bằng bìa nhựa. Tự coi như đây là một thử nghiệm. Có sách bọc, có sách không bọc. Sau khi bọc xong thử gói một quyển. Dùng giấy đỏ bao ngoài, đính theo hoa giấy và dây ruy băng trang trí thành một món quà để tạo bất ngờ cho các cháu.
- Chuyển sách về quê .
22.1.2020 (thứ 4, 28 tháng chạp), hoàn thành bọc sách, đóng thành 2 kiện và tự vận chuyển về quê.
- Ghi lời đề tặng.
23.1.2020 (thứ 5, 29 tháng chạp), bắt đầu phân loại sách cho từng cháu và ghi lời đề tặng.
- Gói và trang trí quà tặng.
24.1.2020 (thứ 5, 30 tháng chạp), dành thời gian để gói và trang trí để làm quà. Công việc kéo dài đến tận phút Giao Thừa.
- Tạm khép thảo luận 2.
04:02, ngày 25.1.2020 (thứ 7, mồng 1 Tết), tạm khép phiên thảo luận 2. Kết quả thu được trong 1 tuần là 44 người quan tâm, 32 người tham gia góp ý kiến, 1 người chia sẻ.
- Hoàn tất tặng sách.
Đến chiều 27.1.2020 (chủ nhật, mồng 3 Tết) là hoàn tất việc tặng toàn bộ sách cho các cháu.
- Chính thức khép thảo luận 2
19:25, 31.1.2020 (thứ 6, mồng 5 Tết), để lại bình luận cuối cùng. Chính thức khép lại phiên thảo luận. Kết thêm một người bạn mới (1 em học sinh THPT).
- Lập danh sách các tác phẩm dành cho thiếu nhi, thiếu niên
Dựa trên kinh nghiệm cá nhân tích lũy từ trước, dựa trên trải qua mua sách lần này và các phản ứng của các cháu, dựa trên các phiên thảo luận, tôi lập nên một danh sách các tác phẩm cần đọc. Quyển nào đã đọc thì tiến sâu hơn vào việc phân tích. Quyển này chưa đọc thì lưu ý và sẽ đọc trong năm tới. Danh sách bao gồm hơn 100 tựa. Có lẽ sẽ dao động từ 100 đến 150. Nếu đọc kỹ, đọc hết và tiến hành việc phê bình, đánh giá, con số có lẽ sẽ dưới 100.
5. Phản ứng của các cháu
Theo quan sát của tôi, các cháu nhỏ dưới 10 tuổi không ưa thích lì xì tiền. Đưa phong bao có khi chúng vất đi. Có khi chúng chuyển cho cha mẹ. Có khi chúng chẳng quan tâm.
Nhưng nếu đưa sách và đã gói lại như một món quà thì phản ứng hoàn toàn khác. Màu đỏ có lẽ kích thích thị giác. Có cháu xé luôn bìa bao và tìm hiểu bên trong. Có cháu ôm khư khư không cho ai chạm vào. Chúng giữ quà như một chiến tích và ra chiều thích thú. Có cháu sau khi mở ra thì ngồi đọc hoặc chưa biết chữ thì thúc ép tôi hay cha mẹ các cháu ngồi đọc cho nghe.
Hẳn nhiên cũng có những cháu hờ hững. Những trường hợp như vậy không nhiều, tỷ lệ có lẽ chỉ 10 %. Vấn đề ở đây không phải là món quà mà là cách trao.
Trao quà, nhất là với đối tượng nhỏ hơn mình cũng cần tới sự quan tâm thật sự. Vậy nên nếu cả hai bên, bên tặng và cha mẹ thật sự chú ý vào giây phút tặng sách, có những lời lẽ động viên, khuyến khích, gợi mở thì hiệu lực của việc lì xì sẽ tăng lên rõ rệt. Hơn nữa, đây mới chỉ là bước đầu. Về sau, cha mẹ cần dành thời gian đọc sách cùng con. Nếu cháu nào đã đọc được chữ thì mình cũng hỏi han tiến trình đọc sách, ghi nhận các phản ứng của cháu. Người tặng là chúng tôi cũng vậy, thỉnh thoảng cũng phải hỏi thăm các cháu, dò hỏi phản ứng của cháu với sách. Làm tốt việc này thì phụ huynh và người tặng sẽ có những lần tặng sách phù hợp trong tương lai.
Trong quá trình duy trì mạch đọc sách của các cháu, bậc phụ huynh có lẽ sẽ thấy rằng môi trường giáo dục con em không phải chỉ là nhà trường mà còn là gia đình, có khi môi trường ấy quan trọng hơn. Và cha mẹ bắt buộc phải tự đào tạo mình trong việc đánh giá sách, tự bổ túc kiến thức về tâm lý con trẻ và nuôi dạy con. Chỉ có vậy, việc lì xì mới có ý nghĩa! Bằng không đó chỉ giống như một nỗ lực nhỏ lẻ, nhất thời và dang dở!
6. Bộ ứng xử trong khi thảo luận
Khi mở thảo luận tại nhóm kín, điều tôi vui nhất là nhận được nhiều phản hồi. Có hơn 30 bạn tham gia thảo luận. Ai để lại bình luận tôi đều trả lời. Có lẽ vì vậy mà thâu được số bình luận hơn 100.
Khi thảo luận theo nhóm, tôi không hiểu các bạn khác có ý thức về một bộ ứng xử sao cho phù hợp hay không. Riêng tôi thì tự hiểu mình phải theo những nếp sau đây:
- dùng lời hòa nhã
- tôn trọng ý kiến người khác
- viết lời thật từ kinh nghiệm thật, không sao chụp từ nguồn khác
- không lấy đời tư, ngoại hình hoặc các vấn đề cá nhân để bàn luận
- chỉ bàn vào trọng tâm chủ đề
- không công kích một cá nhân, một sự kiện
- tranh luận nếu có là tranh luận về tư duy đọc, tư duy thẩm định sách của từng người
- tranh luận không phải tìm ra phải trái, đúng sai, cao thấp, hơn thua mà là để tự suy xét vào lịch sử đọc sách của mình và nhìn rõ điều gì đã ảnh hưởng đến việc sự yêu thích một tác phẩm
Trên đây chưa phải là những gạch đầu dòng cố định. Tôi sẽ còn phải hiệu chỉnh nhiều lần để có được một bộ ứng xử khi tranh luận trên không gian mạng hay trên mặt đất với người khác.
7. Nhìn lại những ý kiến thuận nghịch
Nhìn lại các ý kiến đưa ra ở 2 phiên thảo luận, tôi thấy phần lớn là các ý kiến thuận. Nghĩa là hỏi sao đáp vậy. Hẳn nhiên cũng có lúc chệch hướng khi mà các bạn góp ý đề cử một đầu sách không đúng với độ tuổi ban đầu mà tôi đã đưa ra. Dẫu sao rà soát lại thì tôi cũng đã có số sách cần tham khảo cho biên độ từ 0 đến 14 tuổi.
Trong một cuộc thảo luận mà ý kiến thuận chiếm đa số thì ý kiến nghịch tự nhiên nổi bật. Nghịch ở đây là trở ngược lại vấn đề với câu hỏi “vì sao phải lì xì sách”. Hay dẫn sang một hướng khác, “sao không lì xì bằng tiền”. Với các ý kiến này, tôi cũng đều hồi đáp đầy đủ. Nếu hai bên còn tôn trọng và hòa nhã thì tôi quyết đi đến tận cùng của vấn đề. Đó là vì sao họ lại có một lối tư duy như vậy. Tranh luận có lúc sẽ đi theo diễn tiến như vậy. Có thể vấn đề đưa ra chưa được giải quyết thấu đáo. Nhưng thông qua tranh luận, tư duy, ứng xử của những người tham gia tranh luận hiện rõ dưới con mắt quan sát của tập thể.
Trong 2 ý kiến nghịch, lại có thêm một thắc mắc về những đúc kết của tôi trong quá trình lì xì sách. Khi tôi viết, “phần lớn các cháu đều có phản ứng tốt”. Đây giống như một khảo sát cá nhân của mình. Có bạn đã dựa vào đây mà đặt câu hỏi về tính khoa học của khảo sát. Bạn muốn nâng tầm việc lì xì sách của tôi thành ra một khảo sát xã hội học. Do đó, bạn đặt thêm các yêu cầu về phương pháp điều tra, cách chọn mẫu, cách xử lý dữ liệu, đặc điểm mẫu điều tra. Trong những dòng bình luận của bạn, tôi nhận thấy nổi bật lên từ khóa “áp đặt”, “hỏi đối tượng nghiên cứu thay vì áp đặt quan điểm cá nhân”, “hãy cho trẻ lựa chọn thay vì ép trẻ phải đi con đường mình vẽ”.
Dĩ nhiên tôi sẽ không bao giờ đồng ý với chuyện lì xì tiền thay vì sách mà bạn này đã gợi ý. Tiếc là bạn không tiếp tục tranh luận cùng tôi! Đây có lẽ là một trong số những bạn khiến tôi thú vị nhất. Tôi thấy bạn vừa đi lệch khỏi chủ đề mà lại trình bày một suy nghĩ rất kỳ lạ. Thế nên tôi viết tiếp ý kiến của tôi ngay tại đây.
Thứ nhất, chuyện khảo sát mà bạn đề cập đó là một công trình của tập thể đòi hòi nguồn vốn lẫn nhân lực dồi dào. Tôi công nhận tính khoa học và chân xác của những dạng khảo sát xã hội học như vậy. Nhưng tôi chỉ là cá nhân đơn lẻ. Tôi thấy mình không có đủ các điều kiện để tiến hành một cuộc khảo sát như bạn đề nghị.
Khảo sát trong thực tế của tôi chỉ là sự quan sát, đánh giá chủ quan. Hẳn nhiên tôi không bao giờ tin vào góc nhìn của mình. Tôi luôn chờ thêm các phản hồi của phụ huynh trong dịp lì xì lần này để kiểm tra chéo. Và chúng tôi không dừng lại ở đây. Phương pháp của chúng tôi không có gì bí mật. Đó là sự thành tâm chú ý đến thế giới của con em, thế giới nội tâm, việc học tập, chơi đùa, giải trí. Sự chú ý không chỉ diễn ra vào dịp lì xì đầu năm. Có thể chúng tôi sẽ chú ý đến hết đời.
Thứ hai, dù có thật sự đủ năng lực để tạo ra một công trình khảo sát xã hội học ở đề tài này thì tôi thiết nghĩ những yếu tố về phương pháp điều tra, cách chọn mẫu, cách xử lý dữ liệu v.v... chỉ là bước thứ hai. Bước thứ nhất phải là làm quen với đối tượng điều tra. Cũng tựa như muốn có một khảo sát đời sống của người nông dân thì trước tiên phải là bạn của họ. Tôi sẽ phải đến thăm, ăn ở cùng, sinh hoạt chung, làm việc chung nhiều nhất trong khả năng.
Bạn muốn lấy thông tin ai đó dù là để làm khảo sát xã hội học hay là bất kỳ mục đích gì thì điều đầu tiên không phải là câu hỏi phương pháp nào mà là bạn phải có được niềm tin từ người đó. Bạn giữ lòng tôn trọng, sự lắng nghe, hiểu biết, đặt mình vào địa vị của đối phương. Có như vậy người ta mới bỏ đi những rào chắn trong tâm lý như sự phòng thủ, nghi ngờ, giữ kẽ. Chỉ khi thật sự là bạn, là người thân, may ra chúng ta mới có thể có được những kết quả khảo sát chân thật. Người lớn là vậy mà trẻ nhỏ tôi cho là cũng vậy thôi. Ai cũng có sự nhạy cảm. Nếu quá khôn khéo, quá xảo ngôn mà không đối đãi bằng sự thiệt thà tôi e rằng chẳng thể nào nuôi được một liên hệ sâu sắc để mà từ đó có thể khảo sát vấn đề này vấn đề kia.
Thứ ba, ở đây lì xì sách như đã viết ở trên là một hành động trao tặng. Khi tôi trao tặng ai đó một món quà, liệu tôi có phải mở lời hỏi ý kiến không? Vấn đề ở đây không phải là sự có hay là sự không. Tôi có một món quà. Tôi tự nguyện tặng. Ở đây là tinh thần tự nguyện, tình nguyện hay thiện nghĩa. Nếu người nhận tỏ ý không cần, tôi sẽ tìm hiểu kỹ lý do. Nếu người nhận nói cho tôi biết họ thật sự cần điều gì đó khác hơn, tôi có thể sẽ điều chỉnh ở lần tặng tiếp theo. Nếu họ không nói gì cả, tôi sẽ dò hỏi và có ứng xử phù hợp trong lần tới.
Thứ tư, không có sự áp đặt ở đây. Cũng không có một sự định hướng hay ràng buộc nào. Người tặng tự nguyện tặng. Người nhận cũng tùy nghi. Đọc hay không đọc đó là quyền của họ. Ở đây là sự tôn trọng, là thiện tâm nghĩ đến nhau và cụ thể hóa bằng một hành động trao tặng.
Nếu nhận được lời cảm ơn, sự thích thú đối với món quà thì tôi vui. Nếu không có điều gì tích cực xảy ra thì tôi cũng xem đó là một kinh nghiệm để mình điều chỉnh. Tôi không quá trông đợi vào điều gì. Hạnh phúc hay cảm giác thỏa lòng đã đến với tôi ra trong quá trình gói một món quà. Khi trao đi, câu chuyện ở phía tôi đã dừng lại. Chuyện gì sẽ xảy ra với người nhận tôi không thể quản, không thể tác động. Và tôi cũng chẳng có ý tác động.
Sự thật: Tôi không bao giờ tin mình có thể thay đổi, ảnh hưởng đến ai đó. Sự thay đổi tuyệt vời nhất là đối phương tự thay đổi hay là thay đổi dựa trên sự suy xét của họ, dựa trên sự tự nguyện. Nếu mong chờ điều gì thì tôi mong chờ sự ấy sẽ xảy ra.
Thứ năm, sao không phải là tiền mà là sách, tôi để dành ý này cho phần cuối.
8. Cầu tài, cầu danh lợi hay cầu tri thức
Trong đợt lì xì này, có lúc tôi cũng lì xì tiền chứ không hẳn là lì xì sách cho toàn bộ. Khi trao một phong bao tiền với tôi số tiền bên trong chỉ có ý nghĩa tượng trưng. Con số bao nhiêu không quan trọng và tiền trong bao không hẳn là để tiêu xài. Đó có khi nên được xem là đồng tiền nái, đồng tiền sinh sôi nảy nở, gọi mời nhiều đồng tiền khác. Và vì vậy đồng tiền nái được giữ lại cẩn thận.
Lì xì tiền với tôi mang ý nghĩa biểu tượng nhiều hơn là ý nghĩa vật chất. Tôi gửi theo vào đó lòng mong ước người nhận sẽ học và học thành công bài học về tiền. Bài học về tiền là bài học lớn, là một trong số những bài học lớn nhất của con người trong cuộc đời. Học về tiền là hiểu rõ bản chất của tiền, hiểu được quy luật vận động của dòng lưu kim. Bản thân tôi vẫn còn đang học bài học này.
Thắc mắc làm sao để lưu lượng tiền mặt luôn ổn định, ra vào hanh thông cần tới một hay rất nhiều bậc thầy hướng dẫn và rất nhiều sự đào luyện tự thân mới có thể giải đáp. Việc lì xì tiền là một sự khích lệ người nhận gia công nhiều hơn trên con đường học hỏi về tiền.
Học về tiền có khi lại liên quan mật thiết đến nghề nghiệp chuyên môn. Vậy nên chọn ngành nào, nghề nào phù hợp, đáp ứng đúng năng khiếu và nguyện vọng để từ đó có nguồn thu ổn định sẽ là câu hỏi tiếp theo ẩn trong bài học về tiền.
Trao một phong bao tiền ngày đầu năm mang theo sự động viên và cả ước nguyện thành tựu bài học rất lớn này.
Trao một món quà là sách thay vì tiền cũng có ý nghĩa tương tự. Cũng là sự động viên và cả ước nguyện. Mong sao cho người nhận sách bồi đắp tinh thần hiếu học, không ngừng tích lũy tri thức về tiền, về năng khiếu, về nghề nghiệp để có thể có một tương lai tự do và bình an.
Trao tiền nếu không giải thích tôi nghĩ rất dễ gây hiểu lầm nơi người nhận. Hoặc có khi thuận miệng mà hai tiếng "tài lộc" hay "lợi danh" cứ thường trực trong một câu chúc chóp lưỡi đầu môi. Khi lì xì hay tặng quà cho ai đó, tôi không cầu danh, không cầu lợi cho họ.
Không cầu danh, cầu lợi mà là cầu tri thức (tri thức có được sau quá trình đọc, tư duy, chiêm nghiệm, lao động, thực hành, học hỏi những người xung quanh) để xứng đáng với danh được trao, xứng đáng với lợi được hưởng! Vì lẽ đó cho nên tôi ưu tiên lì xì sách hơn là tiền.
#Pax
(hay là Hòa Bình)
11.2.2020
Nhận xét
Đăng nhận xét